Khi Trung Quốc và Việt Nam tham gia vào WTO, họ cam kết sẽ chuyển đồi nền kinh tế sang thị trường tự do, giải thể doanh nghiệp nhà nước. Nhưng sau nhiều năm tham gia họ đã không thực hiện cam kết, tiếp tục hỗ trợ doanh nghiệp nhà nước cạnh tranh không lành mạnh với các đối tác kinh tế. Giờ là lúc Hoa Kỳ sẽ bãi bỏ quy chế thương mại dành cho Trung Quốc và gửi một thông điệp mạnh mẽ tới Việt Nam.
Bộ Ngoại giao Trung Quốc hôm thứ Ba (12/11) đã kêu gọi các nhà lập pháp Hoa Kỳ hãy “tuân thủ các quy định của WTO và chấm dứt những lời nói, hành động gây tổn hại cho người khác và không có lợi cho bản thân”. Sau cuộc bầu cử vừa qua, các dân biểu Cộng hòa tại Hạ viện Mỹ đã bắt đầu thúc đẩy dự luật chấm dứt Quy chế thương mại bình thường vĩnh viễn (PNTR) của Trung Quốc, một dự luật đã được các Thượng nghị sĩ Cộng Hòa Tom Cotton, Marco Rubio và Josh Hawley đã trình lên Thượng viện vào ngày 26 tháng 9 năm 2024. Với việc Đảng Cộng hòa giành quyền kiểm soát Nhà Trắng và Thượng viện, đồng thời đang trên đà giành chiến thắng tại Hạ viện, ý tưởng đã từng được coi là chuyện quá xa vời, giờ đây lại trở thành hiện thực. Về cơ bản, PNTR là mối quan hệ “thương mại tự do với các quốc gia tự do”, nhưng Trung Quốc không phải là một quốc gia tự do. Thượng nghị sĩ Rubio cho rằng: “Trao cho cộng sản Trung Quốc những lợi ích thương mại giống như chúng ta dành cho các đồng minh lớn nhất của mình là một trong những quyết định thảm khốc nhất mà đất nước chúng ta từng đưa ra”. Vào năm 2000, Thượng viện Hoa Kỳ đã bỏ phiếu trao cho Trung Quốc quy chế tối huệ quốc vĩnh viễn. Cuộc bỏ phiếu này đã mở đường cho việc Trung Quốc gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO). Trao cho Trung Quốc quy chế PNTR đã góp phần gây ra “Cú sốc thương mại Trung Quốc”, phá hủy 2 triệu việc làm của người Mỹ sau năm 2001. Nó cũng dẫn đến làn sóng đầu tư kinh doanh vào Trung Quốc trong hai thập niên, khiến đảng cộng sản Trung Quốc trở nên mạnh mẽ và nguy hiểm hơn. Trong một thời gian quá dài, đảng cộng sản Trung Quốc đã lợi dụng bàn tay cởi mở của Mỹ bằng các hoạt động kinh tế săn mồi nhằm vào nền kinh tế, người lao động, doanh nghiệp và an ninh quốc gia của Mỹ. Giờ là lúc Hoa Kỳ chấm dứt quy chế PNTR của Trung Quốc.
Việc bãi bỏ Quy chế Thương mại Bình thường Vĩnh viễn (PNTR) của Trung Quốc, nếu được thực hiện, sẽ là một động thái đáng chú ý và có tác động lớn đối với quan hệ thương mại và địa chính trị giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc. Quyết định này, nếu thành hiện thực, cũng sẽ gửi thông điệp mạnh mẽ đến các nước có mô hình kinh tế tương tự, chẳng hạn như Việt Nam. Đây là một bước đi mang ý nghĩa chiến lược với nhiều hệ lụy sâu rộng mà Hoa Kỳ đang xem xét để đối phó với các vấn đề thương mại và cạnh tranh từ Trung Quốc.
1. Cơ sở của quyết định bãi bỏ PNTR của Trung Quốc
- Cam kết không được thực hiện: Khi Trung Quốc gia nhập WTO vào năm 2001, nước này đã cam kết mở cửa nền kinh tế, thúc đẩy thị trường tự do và giảm vai trò của doanh nghiệp nhà nước (DNNN) để phù hợp với các nguyên tắc của WTO. Tuy nhiên, trên thực tế, Trung Quốc không thực hiện đầy đủ các cam kết này, vẫn duy trì các chính sách hỗ trợ mạnh mẽ cho các doanh nghiệp nhà nước, gây khó khăn cho các đối tác kinh tế khác. Điều này dẫn đến sự mất cân bằng thương mại và những lợi thế không công bằng cho các doanh nghiệp Trung Quốc.
- Ảnh hưởng tiêu cực đến kinh tế Mỹ: Tác động của “Cú sốc thương mại Trung Quốc” sau khi nước này gia nhập WTO đã góp phần phá hủy hàng triệu việc làm trong ngành sản xuất của Mỹ. Những tác động này tạo ra làn sóng chỉ trích đối với chính sách thương mại với Trung Quốc, đặc biệt khi các doanh nghiệp Mỹ dần dần chuyển hướng sản xuất sang Trung Quốc để tận dụng chi phí lao động thấp, gây ảnh hưởng xấu đến người lao động Mỹ.
2. Hệ quả kinh tế và chính trị của việc bãi bỏ PNTR
- Ảnh hưởng đến chuỗi cung ứng toàn cầu: Bãi bỏ PNTR có thể dẫn đến việc áp dụng các mức thuế quan cao hơn đối với hàng hóa Trung Quốc, khiến các công ty Mỹ và quốc tế phụ thuộc vào nguyên liệu và thành phẩm từ Trung Quốc gặp khó khăn. Điều này có thể đẩy nhanh quá trình dịch chuyển chuỗi cung ứng sang các nước khác, nhưng cũng đồng thời gây áp lực lên giá tiêu dùng tại Mỹ.
- Đối phó với các hành vi thương mại không công bằng: Một trong những lý do chính của việc bãi bỏ PNTR là ngăn chặn các hoạt động thương mại “săn mồi” của Trung Quốc, bao gồm việc hỗ trợ mạnh mẽ cho các DNNN, bóp méo thị trường và thao túng tiền tệ. Việc bãi bỏ PNTR có thể là một công cụ để buộc Trung Quốc tuân thủ các quy định thương mại công bằng và bảo vệ lợi ích của các doanh nghiệp và người lao động Mỹ.
3. Thông điệp cho các quốc gia khác như Việt Nam
- Cảnh báo cho Việt Nam: Việt Nam cũng đã cam kết chuyển đổi kinh tế khi gia nhập WTO, nhưng việc duy trì doanh nghiệp nhà nước mạnh mẽ có thể đặt nước này vào tình thế tương tự như Trung Quốc, đặc biệt trong bối cảnh Hoa Kỳ đã nhiều lần cảnh báo về sự công bằng và tính minh bạch trong thương mại.
- Đẩy mạnh cạnh tranh lành mạnh: Việc bãi bỏ PNTR của Trung Quốc có thể tạo ra một tiền lệ, yêu cầu các quốc gia thành viên WTO, trong đó có Việt Nam, phải tuân thủ các nguyên tắc thị trường tự do và hạn chế can thiệp của nhà nước vào các hoạt động kinh doanh.
4. Kết luận
Việc bãi bỏ PNTR của Trung Quốc là một động thái mang tính chiến lược nhằm kiểm soát các hành vi thương mại không công bằng và bảo vệ lợi ích của các doanh nghiệp và người lao động Mỹ. Động thái này không chỉ là một biện pháp thương mại mà còn là một thông điệp rõ ràng của Hoa Kỳ về cam kết của họ đối với nguyên tắc thị trường tự do và yêu cầu các quốc gia khác, đặc biệt là các nước có nền kinh tế nhà nước mạnh mẽ, phải tuân thủ các quy định này.
Trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu ngày càng gay gắt, việc bãi bỏ PNTR sẽ giúp Hoa Kỳ khôi phục sự cân bằng thương mại và đảm bảo rằng các nguyên tắc công bằng trong giao thương quốc tế được duy trì.